Wójt, burmistrz, prezydent: kto może kandydować?
W ramach kontynuacji naszego cyklu „Kto może kandydować?” dziś podpowiadamy, kto może kandydować na wójta (burmistrza lub prezydenta miasta).

Mieszkańcy gminy podejmują decyzje w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy, którymi są rada gminy oraz wójt (odpowiednio burmistrz lub prezydent miasta).

Kiedy wójt, kiedy burmistrz, a kiedy prezydent?

Organem wykonawczym gminy jest wójt (odpowiednio burmistrz lub prezydent miasta). W gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy, organem wykonawczym jest burmistrz. Z kolei w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta (dotyczy to również miast, w których do dnia wejścia w ustawy o samorządzie gminnym prezydent miasta był organem wykonawczo-zarządzającym).

Wójt wybierany bezpośrednio (lub – wyjątkowo – pośrednio)

Wybory wójta są powszechne, równe, bezpośrednie oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Co do zasady wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest wybierany bezpośrednio. Może się jednak zdarzyć, że wójta (burmistrza, prezydenta miasta) wybierze rada gminy (rada miasta). Będzie tak wtedy, gdy w wyborach wójta (burmistrza, prezydenta) w danej gminie wystartuje tylko jeden kandydat i nie uzyska więcej niż połowy ważnie oddanych głosów. W takiej sytuacji wyboru wójta wyboru wójta dokona rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym (więcej na ten temat w dalszej części artykułu).

Kto może zostać wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta)?

Kandydować na wójta (burmistrza, prezydenta miasta) może obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat (co ważne, kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje). ​​​​​​​

Uwaga! Prawa wybierania nie mają osoby pozbawione praw publicznych lub ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu albo pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu.

Prawo zgłaszania kandydatów na wójta (burmistrza, prezydenta miasta) przysługuje temu komitetowi wyborczemu, który zarejestrował listy kandydatów na radnych w co najmniej połowie okręgów wyborczych w danej gminie. W każdym z tych okręgów liczba zarejestrowanych przez ten komitet kandydatów na radnych nie może być mniejsza niż liczba radnych wybieranych w tym okręgu.

Co robi wójt (burmistrz, prezydent)?

Wójt (burmistrz, prezydent miasta) wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa.

Do zadań wójta należy w szczególności: przygotowywanie projektów uchwał rady gminy; opracowywanie programów rozwoju, określanie sposobu wykonywania uchwał, gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonywanie budżetu czy zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.

Co ważne, wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz, a w realizacji zadań własnych gminy podlega wyłącznie radzie gminy.

Jak przebiegają wybory wójta (burmistrza, prezydenta miasta)?

Wybory wójtów (burmistrzów, prezydentów) organizują Państwowa Komisja Wyborcza i komisarze wyborczy. Przeprowadzenie wyborów należy do komisji powołanych do przeprowadzenia wyborów do rad gmin. PKW i komisarze wyborczy sprawują nadzór nad przebiegiem wyborów zgodnie z przepisami prawa.

Za wybranego na wójta uważa się tego kandydata, który w głosowaniu otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów.

Możliwe ponowne głosowanie (tzw. II tura)

Jeżeli żaden z kandydatów nie otrzymał więcej niż połowy ważnie oddanych głosów, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie (tzw. II turę).

W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali największą liczbę ważnie oddanych głosów. W przypadku gdy więcej niż dwóch kandydatów otrzyma liczbę głosów uprawniającą do udziału w ponownym głosowaniu, o dopuszczeniu kandydata do wyborów w ponownym głosowaniu rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów otrzymał większą liczbę głosów, a jeżeli liczba tych obwodów byłaby równa – rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą. W losowaniu mają prawo uczestniczenia wszyscy kandydaci lub pełnomocnicy wyborczy ich komitetów wyborczych.

Jeżeli którykolwiek z dwóch kandydatów, którzy przejdą do tzw. II tury, wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze albo umrze, w ponownym głosowaniu bierze udział jeden kandydat.

Za wybranego w ponownym głosowaniu (w tzw. II turze) uważa się tego kandydata, który otrzymał większą liczbę ważnie oddanych głosów.

Remis – i co dalej?

W przypadku gdy obaj kandydaci w ponownym głosowaniu otrzymają tę samą liczbę głosów, za wybranego uważa się tego kandydata, który w większej liczbie obwodów głosowania otrzymał więcej głosów niż drugi kandydat.

Ślepy los, czyli wójt z losowania

Jeżeli liczby takich obwodów byłyby równe, o wyborze wójta rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą. W losowaniu mają prawo uczestniczenia obaj kandydaci lub pełnomocnicy wyborczy ich komitetów wyborczych.

Termin zgłaszania kandydatów

Kandydatów na wójta zgłasza się do gminnej komisji wyborczej najpóźniej w 25 dniu przed dniem wyborów do godziny 24.00. Jeśli w tym terminie nie zostanie zgłoszony żaden kandydat albo zostanie zgłoszony tylko jeden kandydat, gminna komisja wyborcza niezwłocznie wezwie, przez rozplakatowanie obwieszczeń, do dokonania dodatkowych zgłoszeń. W takim przypadku termin zgłaszania kandydatów ulega przedłużeniu o 5 dni, licząc od dnia rozplakatowania obwieszczeń.

Wójt z wyboru rady

Jeżeli mimo to nie zostanie zarejestrowany żaden kandydat, wyboru wójta dokona rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.

Jeśli zaś zostanie zarejestrowany tylko jeden kandydat, wybory przeprowadza się, z tym że tego kandydata uważa się za wybranego, jeżeli w głosowaniu uzyskał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów.

W przypadku gdy jedyny zgłoszony kandydat nie uzyskał więcej niż połowy ważnie oddanych głosów, wyboru wójta dokonuje rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.

Tyle mówią informacje Krajowego Biura Wyborczego.
A jak to się ma do obecnego naszego podwórka po rezygnacji wójta ze stanowiska.
Po złożeniu rezygnacji, komisarz wyborczy wydaje postanowienie o wygaśnięciu mandatu. Od tej daty liczy się kalendarz wyborczy czyli w terminie 90 dni powinny odbyć się wybory nowego wójta, jeżeli nie będzie kandydatów, wójta wybiera rada gminy, jeżeli dalej nie będzie kandydatów, gminą będzie zarządzała osoba wcześniej wyznaczona przez premiera do czasu przyszłorocznych wyborów samorządowych na przełomie marca/kwietnia. Osoby mające zamiar kandydować na wójta powinny przemyśleć kwestię kandydowania w przedterminowych wyborach czyli w tym roku. A to dlatego, że w normalnych warunkach jeden wybór na stanowisko wójta równa się jednej kadencji czyli 5 lat. W przypadku wyboru w tym roku kadencja będzie trwać kilka miesięcy. Co prawda osoba która w tym roku zostanie wójtem może mieć nieco większe szanse na wybór w przyszłym roku ale czas urzędowania przy dwukrotnym wyborze na wójta wyniesie 5 lat i te kilka miesięcy. Więc chętni kandydaci, a jest ich podobno sześcioro, mają dylemat. Ale z dobrze poinformowanych źródeł wiemy, że podobno od daty postanowienia komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu wójta, może on w ciągu 7 dni (o ile wiem do 9 marca włącznie) wszystko wycofać i wrócić na stanowisko bez żadnych konsekwencji. Ale taki wariant byłby chyba mocno dyskusyjny, skoro powiedziało się a.., chociaż jak popatrzymy na różne sytuacje na naszych różnych szczeblach władzy to tak się zastanawiam czy ta demokracja jest na pewno dla nas albo czy na pewno teraz i co my znaczymy w tym wszystkim jako suweren? AP
PS. Tekst jest oparty na wiedzy potocznej nie prawnej ale sens starałem się zachować, będę wdzięczny za ewentualne poprawki czy wtrącenia.